شقاق مقعدی چیست؟ (فیشر مقعدی) 0 تا 100 این بیماری
بیماریهای ناحیه مقعدی می‌توانند به شدت کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهند و باعث درد، ناراحتی، و حتی محدودیت در فعالیت‌های روزمره شوند. یکی از شایع‌ترین و در عین حال دردناک‌ترین این بیماری‌ها، شقاق مقعدی یا فیشر مقعدی (Anal Fissure / Fissura Ani) است. افراد زیادی با این وضعیت دست و پنجه نرم می‌کنند و این سوالات در ذهنشان ایجاد می‌شود که اساسا شقاق مقعدی چیست؟ چگونه ایجاد می‌شود، با چه علائمی خود را نشان می‌دهد و چه خصوصیاتی دارد که آن را از سایر بیماریهای مشابه متمایز می‌کند؟ بسیاری نیز به دنبال اطلاعات کامل در مورد درمان شقاق هستند.
بیماری شقاق مقعدی به معنای یک پارگی کوچک، اغلب خطی یا بیضی‌شکل، در بافت حساس و نازک پوشاننده کانال مقعد است که معمولاً با درد شدید، اسپاسم عضلانی در ناحیه مقعد و گاهی خونریزی همراه است. این بیماری می‌تواند هم به صورت حاد (ناگهانی و کوتاه‌مدت) و هم به صورت مزمن (طولانی‌مدت و مقاوم به بهبود) ظاهر شود. درک صحیح و عمیق از ماهیت فیشر، انواع مختلف آن، علل زمینه‌ای که منجر به ایجاد آن می‌شوند، علائم شاخص آن و چگونگی تشخیص این بیماری برای شناخت بهتر وضعیت و تمایز آن از سایر مشکلات مقعدی بسیار حیاتی است.
این مقاله به طور جامع به بررسی ماهیت فیشر مقعدی خواهد پرداخت و از تعریف دقیق تا نحوه تشخیص آن را پوشش می‌دهد. ما تمرکز خود را بر ارائه اطلاعات کامل و عمیق برای پاسخ به سوال “شقاق مقعدی چیست؟” از ابعاد مختلف پزشکی و بالینی قرار داده‌ایم تا به شما در شناخت بهتر این بیماری و درک ماهیت آن کمک کنیم.
اگر به دنبال مشاوره‌ای تخصصی یا درمانی مؤثر برای بیماریهای ناحیه مقعدی خود، از جمله فیشر، هستید، کلینیک پارادایس با تیمی از مجرب‌ترین متخصصان و بهره‌گیری از آخرین دستاوردهای علمی و تجهیزات پزشکی، آماده ارائه خدمات درمانی مطمئن و با کیفیت به شما عزیزان است.
شقاق مقعدی چیست؟ تعریف دقیق فیشر مقعدی
برای پاسخ دقیق به این سوال که شقاق مقعدی چیست؟ باید گفت که بیماری شقاق مقعدی یا فیشر مقعدی یک پارگی طولی یا بیضی‌شکل در پوست نازک و حساس پوشاننده قسمت انتهایی دستگاه گوارش، یعنی کانال مقعدی است. این پارگی معمولاً در خط وسط خلفی (عقب) کانال مقعد رخ می‌دهد، زیرا این ناحیه نسبت به سایر قسمت‌ها خونرسانی کمتری دارد و در معرض بیشترین فشار در حین عبور مدفوع قرار می‌گیرد.
اندازه شقاق معمولاً کمتر از یک سانتی‌متر است، اما به دلیل وجود تعداد زیادی پایانه عصبی در ناحیه مقعد، حتی یک پارگی کوچک نیز می‌تواند باعث درد بسیار شدید و غیرقابل تحملی شود. این درد اغلب باعث اسپاسم (گرفتگی ناگهانی) عضلات اسفنکتر مقعدی، به ویژه اسفنکتر داخلی، می‌شود. اسپاسم اسفنکتر، فشار داخل کانال مقعد را افزایش داده و جریان خون به ناحیه فیشر را کاهش می‌دهد، که این امر نه تنها درد را تشدید می‌کند، بلکه مانع اصلی در فرآیند طبیعی بهبود زخم است. به این ترتیب، یک چرخه معیوب از درد، اسپاسم و عدم بهبود شکل می‌گیرد که می‌تواند منجر به مزمن شدن فیشر شود.
اصطلاح “فیشر” معادل انگلیسی شقاق است و در متون پزشکی به کار می‌رود. بنابراین، فیشر مقعدی همان شقاق مقعدی است و این دو عبارت به یک وضعیت بالینی اشاره دارند.
انواع شقاق مقعدی
انواع بیماری شقاق مقعدی؛ شقاق مقعدی بر اساس مدت زمان وجود و ویژگی‌های بالینی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
- شقاق حاد (Acute Anal Fissure):
- این نوع شقاق به تازگی (معمولاً کمتر از 8 هفته) ایجاد شده است.
- ظاهری شبیه به یک برش یا پارگی تازه و سطحی دارد.
- لبه‌های آن معمولاً صاف و نرم هستند.
- اغلب در اثر یک حادثه حاد مانند عبور مدفوع بسیار سفت ایجاد می‌شود.
- شانس بالایی برای بهبود خود به خودی یا با درمان‌های غیرجراحی ساده در عرض چند هفته دارد.
- شقاق مزمن (Chronic Anal Fissure):
- اگر بیماری شقاق بیش از 8 هفته باقی بماند و بهبود نیابد، مزمن محسوب می‌شود.
- ظاهر متفاوتی دارد؛ لبه‌های آن ممکن است برجسته، سفت (فیبروتیک) یا دارای زخم عمیق باشند.
- اغلب با دو زائده پوستی همراه است: یک زائده پوستی در لبه بیرونی فیشر به نام “پوست نماینده” (Sentinel Pile) که شبیه به بواسیر خارجی کوچک است، و یک پاپیلای مقعدی بزرگ شده در لبه داخلی (درون کانال مقعد).
- به دلیل اسپاسم شدیدتر اسفنکتر و کاهش خونرسانی، فیشر مزمن کمتر احتمال دارد با درمان‌های غیرجراحی بهبود یابد و اغلب نیاز به مداخلات پیشرفته‌تر یا جراحی دارد.
علت ایجاد شقاق مقعدی چیست؟
شناخت عواملی که باعث ایجاد شقاق مقعدی می‌شوند، برای پیشگیری و درمان مؤثر ضروری است. پاسخ به این سوال که علت ایجاد فیشر مقعدی می‌شود؟ در اکثر موارد به فشار یا آسیب فیزیکی در کانال مقعد برمی‌گردد. شایع‌ترین علل عبارتند از:
- یبوست و عبور مدفوع سفت، بزرگ یا خشک: این اصلی‌ترین و پرتکرارترین علت فیشر است. مدفوع حجیم یا سخت هنگام عبور، کشیدگی و فشار بیش از حدی به دیواره نازک کانال مقعد وارد کرده و باعث پارگی می‌شود.
- اسهال مزمن یا مکرر: دفعات زیاد اجابت مزاج، پاک کردن مکرر و گاهی خشن، و همچنین تحریک ناشی از مواد موجود در مدفوع آبکی می‌تواند باعث التهاب و آسیب پذیری پوست مقعد و در نهایت ایجاد فیشر شود.
- فشار آوردن یا زور زدن بیش از حد در حین دفع مدفوع: زور زدن طولانی‌مدت روی توالت، حتی با مدفوع نرم، می‌تواند فشار داخلی کانال مقعد را افزایش داده و منجر به آسیب شود.
- زایمان طبیعی: فشار فیزیکی وارده بر ناحیه لگن و مقعد در طول زایمان می‌تواند باعث کشیدگی و پارگی در کانال مقعد شود.
- رابطه جنسی مقعدی: انجام رابطه جنسی مقعدی، به خصوص بدون آمادگی یا روان‌کننده کافی، می‌تواند به بافت حساس کانال مقعد آسیب برساند.
- بیماریهای التهابی روده (IBD): در برخی افراد مبتلا به بیماری کرون، بیماری شقاق‌های مقعدی ممکن است ایجاد شوند که اغلب عمیق‌تر، متعدد یا در محل‌های غیرمعمول قرار دارند.
- کاهش جریان خون به ناحیه مقعد: برخی شرایط می‌توانند جریان خون به ناحیه مقعد را کاهش دهند و بافت را مستعد پارگی کرده یا فرآیند بهبود را مختل کنند.
- برخی عفونت‌ها یا بیماریهای دیگر: اگرچه نادر هستند، اما عفونت‌هایی مانند سل یا سیفلیس، یا برخی بیماریهای پوستی می‌توانند با ایجاد شقاق‌های غیرمعمول همراه باشند.
درک این علل به فرد کمک می‌کند تا با اصلاح عادات یا درمان بیماریهای زمینه‌ای، هم به بهبود بیماری شقاق موجود کمک کند و هم از عود آن در آینده پیشگیری نماید.
براساس اطلاعات کلینیک سلامت mayoclinic
بیشتر فیستول های مقعدی ناشی از عفونتی است که از غده مقعدی شروع می شود. عفونت منجر به آبسه ای می شود که به خودی خود تخلیه می شود یا با جراحی از طریق پوست کنار مقعد تخلیه می شود. فیستول تونلی است که در زیر پوست در امتداد این مجرای زهکشی ایجاد می شود.
علائم اصلی بیماری شقاق مقعدی چیست؟
شناخت علائم اصلی بیماری شقاق مقعدی برای تشخیص زودهنگام و شروع درمان مناسب بسیار مهم است. این علائم معمولاً واضح و ناراحت‌کننده هستند:
- درد شدید در ناحیه مقعد: این علامت اصلی و اغلب شدیدترین علامت است. درد معمولاً به صورت تیز، سوزاننده، برنده یا احساس پارگی توصیف می‌شود. درد معمولاً در حین یا بلافاصله بعد از اجابت مزاج شروع شده و می‌تواند برای چندین ساعت پس از آن ادامه یابد. شدت درد می‌تواند از ناراحتی خفیف تا درد ناتوان‌کننده متغیر باشد.
- خونریزی با رنگ قرمز روشن: خونریزی معمولاً به صورت رگه‌های کوچک خون قرمز روشن روی مدفوع یا بر روی دستمال توالت پس از پاک کردن دیده می‌شود. این خونریزی معمولاً شدید نیست و با خونریزی‌های ناشی از مشکلات جدی‌تر روده که ممکن است تیره رنگ یا مخلوط با مدفوع باشند، تفاوت دارد.
- خارش یا سوزش در ناحیه مقعد: التهاب اطراف فیشر می‌تواند باعث خارش و سوزش مداوم در اطراف دهانه مقعد شود.
- مشاهده یک توده کوچک یا زائده پوستی: در بیماری شقاق مزمن، ممکن است یک زائده پوستی کوچک در لبه بیرونی شقاق (Sentinel Pile) ایجاد شود که گاهی با بواسیر خارجی اشتباه گرفته می‌شود.
- احساس ناراحتی یا درد در هنگام نشستن یا راه رفتن: در برخی موارد، به خصوص اگر فیشر عمیق باشد، نشستن یا حتی راه رفتن نیز می‌تواند دردناک باشد.
این علائم معمولاً به دنبال یک دوره یبوست یا اسهال شدید شروع می‌شوند. اگر این علائم را تجربه می‌کنید، به خصوص درد شدید و خونریزی، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
شقاق مقعدی در مقابل بواسیر (هموروئید): تفاوت‌ها
همانطور که پیشتر اشاره شد، یکی از سوالات متداول این است که آیا شقاق مقعدی همان بواسیر است؟ پاسخ قاطعانه خیر است. برای روشن شدن تفاوت‌ها، در جدول زیر به مقایسه این دو بیماری می‌پردازیم:
| ویژگی | شقاق مقعدی (فیشر) | بواسیر (هموروئید) |
| علت اصلی | پارگی یا زخم در پوشش کانال مقعد | تورم و گشاد شدن وریدهای ناحیه مقعد |
| محل ضایعه | معمولاً خط وسط خلفی کانال مقعد (داخل دهانه) | داخل کانال مقعد (داخلی) یا اطراف دهانه (خارجی) |
| نوع ضایعه | زخم، پارگی، شکاف خطی | وریدهای متورم، توده نرم یا سفت (در ترومبوز) |
| علامت اصلی | درد شدید، تیز، سوزاننده در حین و بعد از دفع | خونریزی (معمولاً بدون درد در داخلی)، خارش، تورم، درد |
| نوع خونریزی | معمولاً کم، قرمز روشن، روی دستمال یا مدفوع | می‌تواند بیشتر باشد، قرمز روشن، چکه‌ای یا پاششی |
| ارتباط با اجابت مزاج | درد شدید در حین و برای ساعت‌ها بعد از آن | خونریزی معمولاً همراه با دفع، درد ممکن است وجود داشته باشد یا نداشته باشد |
تشخیص شقاق مقعدی چگونه انجام می‌شود؟
فرآیند پاسخ به سوال تشخیص شقاق مقعدی چگونه انجام می‌شود، نسبتاً ساده است و عمدتاً بر پایه معاینه بالینی توسط پزشک متخصص استوار است. مراحل اصلی تشخیص عبارتند از:
- گرفتن شرح حال کامل از بیمار: پزشک در مورد علائم شما، زمان شروع آن‌ها، شدت درد، ارتباط درد با اجابت مزاج، عادات روده (یبوست، اسهال)، سابقه بیماریهای قبلی و داروهای مصرفی سوال می‌پرسد. اطلاعاتی مانند وجود خونریزی و ویژگی‌های آن نیز بسیار مهم است.
- معاینه فیزیکی ناحیه مقعدی: این مهمترین بخش تشخیص است. پزشک با دقت ناحیه اطراف مقعد را بررسی می‌کند. در بسیاری از موارد، شقاق به راحتی با چشم و با مشاهده مستقیم دهانه مقعد قابل مشاهده است، به خصوص اگر از بیمار خواسته شود کمی فشار آورد. محل، اندازه و ظاهر آن (حاد یا مزمن) در این مرحله ارزیابی می‌شود.
- معاینه رکتال دیجیتال (Digital Rectal Exam – DRE):
در این معاینه، پزشک با دستکش و ژل روان‌کننده، انگشت خود را به آرامی وارد کانال مقعد می‌کند تا تون عضله اسفنکتر را بررسی کرده و وجود هرگونه توده، سفتی یا بواسیر داخلی را لمس کند. این معاینه می‌تواند به تشخیص و در نهایت درمان بواسیر کمک کند. با این حال، به دلیل درد شدید ناشی از بیماری شقاق، به‌خصوص در موارد حاد، این معاینه ممکن است بسیار دردناک باشد و پزشک با احتیاط فراوان آن را انجام می‌دهد یا در صورت درد شدید از آن صرف‌نظر می‌کند.
- آندوسکوپی (مانند پروکتوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی): در اکثر موارد بیماری شقاق مقعدی برای تشخیص نیازی به آندوسکوپی نیست. اما اگر پزشک به دلایلی مانند محل غیرمعمول آن، عدم بهبود با درمان‌های اولیه، وجود علائم دیگر مانند تغییر در عادات روده یا خونریزی قابل توجه، مشکوک به بیماریهای زمینه‌ای جدی‌تر مانند بیماریهای التهابی روده یا سرطان باشد، ممکن است برای بررسی دقیق‌تر داخل کانال مقعد و قسمت‌های پایین روده بزرگ، پروکتوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی توصیه شود.
تشخیص افتراقی با سایر بیماریهای ناحیه مقعدی مانند بیماری بواسیر، فیستول مقعدی، آبسه مقعدی یا بیماریهای التهابی روده نیز در حین معاینه انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که علائم ناشی از بیماری شقاق هستند.
پیشگیری از بیماری شقاق مقعدی
همانطور که می‌دانید، “پیشگیری بهتر از درمان بیماری شقاق است”. اقداماتی که می‌توان برای کاهش خطر ابتلا به فیشر مقعدی انجام داد، عبارتند از:
- حفظ عادات روده سالم و جلوگیری از یبوست با مصرف رژیم غذایی پرفیبر و نوشیدن مایعات کافی.
- استفاده از ملین‌های حجم دهنده در صورت نیاز و زیر نظر پزشک برای جلوگیری از سفت شدن مدفوع.
- پاسخ فوری به نیاز دفع و پرهیز از زور زدن در توالت.
- جلوگیری یا درمان سریع اسهال.
- پاک کردن ملایم ناحیه مقعد پس از اجابت مزاج؛ استفاده از دستمال توالت نرم، مرطوب یا شستشو با آب توصیه می‌شود.
- مراجعه به پزشک در صورت مشاهده اولین علائم ناراحتی، درد یا خونریزی در ناحیه مقعدی برای تشخیص و درمان زودهنگام.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائم بیماری شقاق مقعدی را تجربه می‌کنید، به خصوص موارد زیر، مراجعه به پزشک متخصص ضروری است:
- درد شدید و مداوم در ناحیه مقعد که با اقدامات خانگی بهبود نمی‌یابد.
- خونریزی مقعدی، به خصوص اگر قابل توجه باشد یا همراه با علائم دیگر باشد.
- عدم بهبود علائم بیماری شقاق پس از یک تا دو هفته رعایت نکات خانگی و درمانی اولیه.
- مشاهده هرگونه توده، تورم، قرمزی شدید یا ترشحات چرکی در ناحیه مقعد.
- وجود علائم عمومی مانند تب، خستگی، کاهش وزن یا تغییرات معنی‌دار در عادات روده که ممکن است نشان‌دهنده بیماری زمینه‌ای جدی‌تر باشند.
- اگر فیشر در محلی غیر از خط وسط پشتی مقعد قرار دارد، زیرا ممکن است نشانه بیماری دیگری باشد.
پزشک می‌تواند با انجام معاینه، تشخیص دقیق را انجام داده و بهترین گزینه درمانی را بر اساس شرایط خاص شما ارائه دهد.
نتیجه‌گیری
بیماری شقاق مقعدی یا فیشر مقعدی یک بیماری شایع مقعدی است که می‌تواند باعث درد شدید و ناراحتی قابل توجهی شود. با درک صحیح از این بیماری، علل ایجاد و علائم آن، می‌توان به موقع برای درمان شقاق مقعدی اقدام کرد. خوشبختانه، در بسیاری از موارد بیماری شقاق حاد با درمان‌های غیرجراحی ساده مانند تغییرات در رژیم غذایی، استفاده از ملین‌ها و داروهای موضعی قابل بهبود است. در موارد فیشر مزمن که به درمان‌های اولیه پاسخ نمی‌دهد، روش‌های پیشرفته‌تر مانند تزریق بوتاکس یا جراحی‌های کوچک مانند اسفنکتروتومی داخلی جانبی نرخ موفقیت بالایی در تسکین درد و بهبود کامل زخم دارند.
مهمترین عامل در پیشگیری و مدیریت فیشر، حفظ عملکرد طبیعی روده و جلوگیری از یبوست است. با توجه به علائم و مراجعه به موقع به پزشک متخصص، می‌توان از مزمن شدن فیشر جلوگیری کرده و به سرعت به زندگی عادی و بدون درد بازگشت. سلامتی شما در اولویت است؛ در صورت مشاهده علائم نگران‌کننده، هرگز در مراجعه به پزشک تردید نکنید.
سوالات متداول
علائم اصلی شقاق مقعدی چیست؟
اصلی‌ترین و شاخص‌ترین علامت، درد شدید، سوزاننده یا برنده در ناحیه مقعد است که به خصوص در حین و برای ساعت‌ها پس از اجابت مزاج ادامه می‌یابد. علامت دیگر خونریزی کوچک و قرمز روشن روی دستمال توالت یا مدفوع است. خارش و سوزش نیز ممکن است وجود داشته باشند.
چه چیزی باعث ایجاد فیشر مقعدی می‌شود؟
شایع‌ترین علت، عبور مدفوع بسیار سفت، بزرگ یا خشک است که باعث پارگی مکانیکی در پوشش حساس کانال مقعد می‌شود. عوامل دیگر مانند زور زدن زیاد هنگام اجابت مزاج، اسهال مزمن، زایمان و در موارد نادر، بیماریهای زمینه‌ای مانند بیماری کرون نیز می‌توانند منجر به فیشر شوند.
آیا شقاق مقعدی واگیردار است؟
خیر، فیشر مقعدی یک بیماری واگیردار نیست و نمی‌تواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود. این یک وضعیت پزشکی است که معمولاً به دلیل آسیب مکانیکی یا عوامل زمینه‌ای دیگر در خود فرد ایجاد می‌شود.
آیا فیشر مقعدی همان بواسیر (هموروئید) است؟
خیر، فیشر مقعدی و بواسیر دو بیماری مجزا در ناحیه مقعد هستند. فیشر یک پارگی یا زخم در پوست است، در حالی که بواسیر تورم رگ‌های خونی است. هرچند علائم مشابهی مانند درد و خونریزی دارند، اما مکانیسم ایجاد و درمان آن‌ها متفاوت است.
تشخیص بیماری شقاق مقعدی چگونه انجام می‌شود؟
تشخیص فیشر مقعدی عمدتاً بر پایه گرفتن شرح حال کامل از بیمار و انجام معاینه فیزیکی دقیق ناحیه مقعد توسط پزشک متخصص است. پزشک با مشاهده مستقیم می‌تواند بیماری شقاق را تشخیص دهد. در برخی موارد، برای رد سایر بیماری‌ها یا ارزیابی بهتر، ممکن است معاینه رکتال دیجیتال یا آندوسکوپی‌های کوتاه مانند پروکتوسکوپی نیاز باشد.
نظرات بسته شده است.