درمان فیستول مقعدی با رویکردهای تخصصی

فیستول مقعدی، یک بیماری شایع، مزمن و اغلب بسیار آزاردهنده است که می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. شاید این سوال برای شما مطرح باشد که فیستول مقعدی چیست و چگونه باید با آن برخورد کرد؟ این عارضه که به سادگی بهبود نمی‌یابد، نیازمند تشخیص دقیق و درمان فیستول مقعدی تخصصی توسط پزشکان با تجربه است تا از عوارض جدی‌تر و عود بیماری جلوگیری شود. انتخاب روش درمان فیستول مقعدی مناسب، کلید موفقیت و بازگشت به زندگی عادی است.

در کلینیک پارادایس، ما با بهره‌گیری از کادری فوق تخصصی و متخصص در زمینه جراحی‌های روده بزرگ و مقعد، تجهیزات تشخیصی و درمانی به‌روز و استفاده از به‌روزترین متدهای درمانی، شامل انواع روش‌های عمل فیستول مقعدی (جراحی) و گزینه‌های درمان فیستول مقعدی بدون جراحی، مرجعی قابل اطمینان برای تشخیص و درمان فیستول مقعدی به شمار می‌رویم. هدف ما ارائه درمانی موثر با کمترین تهاجم و حفظ کامل عملکرد طبیعی ناحیه مقعد است.

در این صفحه، به بررسی جامع بیماری فیستول مقعدی، علل ایجاد، علائم، روش‌های تشخیص و رویکردهای نوین درمان فیستول مقعدی خواهیم پرداخت تا شما با آگاهی کامل برای مقابله با این عارضه اقدام نمایید.

درمان فیستول: آشنایی با ماهیت و انواع آن

برای درمان فیستول، لازم است با ماهیت و انواع آن آشنا شوید. فیستول مقعدی چیست؟ در این بخش به تعریف ساده و دقیق فیستول مقعدی به عنوان یک تونل غیرطبیعی می‌پردازیم. فیستول مقعدی در واقع یک کانال کوچک و غیرطبیعی است که دو سطح اپیتلیال (پوششی) را به هم متصل می‌کند؛ در مورد فیستول مقعدی، این کانال معمولاً بین بخش انتهایی روده بزرگ (مجرای مقعدی) و پوست اطراف مقعد ایجاد می‌شود. ریشه اصلی اغلب فیستول‌ها از عفونت در یکی از غدد کوچکی که در داخل مقعد قرار دارند (غدد مقعدی) نشأت می‌گیرد. این عفونت می‌تواند منجر به تشکیل آبسه (مجموعه‌ای از چرک) در نزدیکی مقعد شود. اگر آبسه به خودی خود یا با درمان مناسب تخلیه نشود، ممکن است راهی به سمت پوست اطراف مقعد باز کند و به این ترتیب، یک مسیر یا تونل پایدار به نام فیستول شکل گیرد.

روش‌های نوین درمان فیستول مقعدی

روش‌های نوین درمان فیستول مقعدی شامل طیف وسیعی از تکنیک‌ها هستند که از جراحی کلاسیک تا گزینه‌های درمان فیستول مقعدی بدون جراحی و کم تهاجمی را در بر می‌گیرند. هدف اصلی از درمان، تخلیه عفونت، بستن مسیر فیستول و پیشگیری از عود با کمترین آسیب به عضلات اسفنکتر مقعدی است. انتخاب روش درمانی بستگی به نوع و پیچیدگی فیستول، محل دهانه داخلی و خارجی آن، وضعیت اسفنکترها و شرایط عمومی بیمار دارد.

درمان جراحی فیستول مقعدی؛ روش‌ها و تکنیک‌ها

درمان جراحی فیستول مقعدی شامل روش‌ها و تکنیک‌های متنوعی است که بسته به نوع و پیچیدگی فیستول انتخاب می‌شوند. عمل فیستول مقعدی رایج‌ترین روش درمانی است و میزان موفقیت درمان فیستول مقعدی با جراحی در مقایسه با سایر روش‌ها اغلب بالاتر است، به خصوص برای فیستول‌های ساده‌تر. با این حال، ریسک آسیب به اسفنکترها بسته به روش جراحی و مهارت جراح وجود دارد.

1. فیستولوتومی (Fistulotomy): این روش برای فیستول‌های سطحی که بخش کمی یا هیچ بخشی از اسفنکتر را درگیر نکرده‌اند، مناسب است. در این عمل فیستول مقعدی، جراح مسیر فیستول را شکافته و باز می‌کند تا از کف آن شروع به التیام کند. میزان موفقیت در فیستول‌های سطحی بسیار بالا است (بیش از ۹۰%) و دوره نقاهت معمولاً کوتاه است. با این حال، در فیستول‌های درگیر کننده اسفنکتر، ریسک بی‌اختیاری با این روش بالا می‌رود.
2. ستون‌گذاری (Seton Placement): ستون یک نخ جراحی یا کش است که از مسیر فیستول عبور داده می‌شود و به صورت حلقه بسته می‌شود. این روش معمولاً برای فیستول‌های پیچیده یا درگیر کننده اسفنکتر استفاده می‌شود. دو نوع اصلی ستون وجود دارد:
   • ستون تراشنده (Cutting Seton): به تدریج سفت می‌شود و به مرور زمان مسیر فیستول و بافت‌های درگیر کننده اسفنکتر را بریده و همزمان التیام می‌بخشد. این روش زمان‌بر است و ممکن است نیاز به چند جلسه سفت کردن ستون داشته باشد.
   • ستون غیرتراشنده یا درناژ (Draining Seton): هدف آن صرفاً باز نگه داشتن مسیر فیستول و کمک به تخلیه عفونت و کاهش التهاب است. این ستون به طور دائم باقی می‌ماند و معمولاً یک مرحله آماده‌سازی قبل از جراحی قطعی‌تر محسوب می‌شود یا در بیماری‌هایی مانند کرون که درمان‌های پیچیده‌تر ریسک بالایی دارند، به صورت درمانی نگهدارنده استفاده می‌شود.
3. فلپ پیشرفته رکتال (Advancement Flap): این روش برای فیستول‌هایی که دهانه داخلی آن‌ها بالاتر در مجرای مقعدی قرار دارد و ریسک آسیب به اسفنکتر با روش‌های دیگر بالاست، استفاده می‌شود. در این عمل فیستول مقعدی، مسیر فیستول خارج شده و دهانه داخلی با یک فلپ (لایه) از بافت سالم رکتوم پوشانده می‌شود. این روش برای حفظ عملکرد اسفنکتر طراحی شده است.
4. لیفت (LIFT – Ligation of the Intersphincteric Fistula Tract): این تکنیک نسبتاً جدید برای درمان فیستول مقعدی ترانس‌اسفنکتری (درگیر کننده اسفنکتر) طراحی شده و هدف اصلی آن حفظ عضلات اسفنکتر است. در این روش، جراح مسیر فیستول را در فضای بین دو اسفنکتر داخلی و خارجی شناسایی کرده و آن را بریده و گره می‌زند. این روش ریسک کمتری برای بی‌اختیاری نسبت به فیستولوتومی در این نوع فیستول دارد.
5. پلاگ فیستول (Fistula Plug): در این روش، مسیر فیستول با استفاده از یک پلاگ مخروطی شکل از جنس مواد بیولوژیک یا مصنوعی پر می‌شود. این پلاگ به عنوان داربست برای رشد بافت سالم و بسته شدن فیستول عمل می‌کند. میزان موفقیت این روش بسته به نوع فیستول و تکنیک جراحی متفاوت است و معمولاً در فیستول‌های ساده‌تر استفاده می‌شود.
6. سایر روش‌های جراحی تخصصی‌تر: در موارد بسیار پیچیده یا عود کننده، ممکن است از تکنیک‌های جراحی دیگری مانند OTSC clip (استفاده از گیره برای بستن دهانه داخلی) یا برداشتن کامل مسیر فیستول (Fistulectomy) همراه با بازسازی استفاده شود که نیازمند مهارت و تجربه بالای جراح است.

براساس اطلاعات سایت drazharalam:

داروها: ممکن است برای مدیریت و پیشگیری از عفونت در فیستول آنتی بیوتیک تجویز شود. مسکن ها همچنین می توانند به کاهش ناراحتی و درد مرتبط با این بیماری کمک کنند. 5. حمام سیتز: نشستن در حمام های سیتز گرم چند بار در روز می تواند درد و ناراحتی مرتبط با فیستول را تسکین دهد.

درمان فیستول مقعدی بدون جراحی و روش‌های کم تهاجمی

برای برخی انواع فیستول مقعدی، درمان فیستول مقعدی بدون جراحی یا با روش‌های کم تهاجمی امکان‌پذیر است که اغلب با درد کمتر، دوره نقاهت کوتاه‌تر و ریسک پایین‌تر آسیب به اسفنکتر همراهند. این روش‌ها به خصوص برای بیمارانی که ریسک جراحی در آن‌ها بالا است یا تمایل به روش‌های کم تهاجمی‌تر دارند، گزینه مناسبی محسوب می‌شوند، هرچند ممکن است میزان موفقیت آن‌ها نسبت به جراحی‌های باز در برخی موارد کمتر باشد و برای همه انواع فیستول مناسب نیستند.

1. درمان با لیزر (FiLAC – Fistula Laser Closure): این یک روش درمان فیستول مقعدی بدون جراحی محسوب می‌شود که در آن فیبر نازک لیزر وارد مسیر فیستول شده و با انرژی گرمایی کنترل شده، بافت اطراف را منعقد کرده و باعث بسته شدن مسیر فیستول از داخل می‌شود. مزایای این روش شامل کم تهاجمی بودن، عدم نیاز به برش وسیع، درد کمتر پس از عمل، دوره نقاهت سریع‌تر و مهمتر از همه، حفظ کامل عضلات اسفنکتر و ریسک بسیار پایین بی‌اختیاری است. میزان موفقیت FiLAC در فیستول‌های غیرپیچیده و با طول مناسب، قابل توجه است.
2. VAAFT (Video-Assisted Anal Fistula Treatment): این تکنیک از یک آندوسکوپ نازک و مخصوص (فیستولوسکوپ) استفاده می‌کند که وارد مسیر فیستول می‌شود. جراح با دید مستقیم در داخل کانال فیستول، می‌تواند عفونت و بافت‌های ناسالم را پاکسازی کرده و سپس دهانه داخلی فیستول را با بخیه یا روش‌های دیگر ببندد. این روش نیز کم تهاجمی بوده و برای ارزیابی دقیق مسیر فیستول در حین درمان بسیار مفید است.
3. تزریق چسب فیبرین (Fibrin Glue): در این روش، مسیر فیستول پس از پاکسازی، با یک نوع چسب بیولوژیک مخصوص (شامل فاکتورهای انعقادی) پر می‌شود. این چسب به تدریج جذب شده و به بدن اجازه می‌دهد مسیر را با بافت سالم پر کند. این روش ساده و کم تهاجمی است و معمولاً در فیستول‌های ساده‌تر استفاده می‌شود. میزان موفقیت آن نسبت به جراحی‌های دیگر پایین‌تر است اما به دلیل کم خطر بودن، یک گزینه درمانی محسوب می‌شود.

نقش داروها و درمان‌های موضعی در مدیریت فیستول

در کنار روش‌های مداخله‌ای (جراحی یا بدون جراحی)، گاهی درمان فیستول مقعدی با دارو یا استفاده از بهترین پماد برای فیستول مقعدی نقش کمکی یا تسکین‌دهنده دارد. با این حال، باید تاکید کرد که در اغلب موارد، داروها به تنهایی قادر به ریشه‌کن کردن فیستول نیستند. آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است برای کنترل عفونت فعال یا آماده‌سازی بیمار برای جراحی تجویز شوند. داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی ممکن است در بیماران مبتلا به بیماری کرون که دچار فیستول شده‌اند، برای کنترل بیماری زمینه‌ای و کمک به بهبود فیستول (اغلب در کنار روش‌های جراحی) استفاده شوند.

در مورد بهترین پماد برای فیستول مقعدی، باید گفت که پمادها نمی‌توانند مسیر فیستول را ببندند یا عفونت اصلی را ریشه‌کن کنند. پمادها معمولاً برای تسکین علائم موضعی مانند درد، خارش و التهاب پوست اطراف دهانه خارجی فیستول یا کمک به بهبود زخم‌های جراحی پس از درمان استفاده می‌شوند. انواع پمادهای موضعی شامل پمادهای حاوی بی‌حس کننده موضعی برای کاهش درد، پمادهای ضد التهاب (مانند هیدروکورتیزون، با احتیاط و طبق نظر پزشک) برای کاهش التهاب، و پمادهای ترمیم کننده برای کمک به بازسازی بافت هستند. مصرف هرگونه پماد یا داروی موضعی باید حتماً با تجویز و نظارت پزشک متخصص انجام شود.

بسیاری از افراد در جستجوی راهی برای درمان خانی فیستول مقعدی هستند و به روش‌های غیرعلمی و نامعتبر روی می‌آورند. باید اکیداً هشدار داد که تلاش برای درمان خانی فیستول مقعدی می‌تواند بسیار خطرناک باشد. این روش‌ها نه تنها موثر نیستند و نمی‌توانند مسیر فیستول را به طور کامل ببندند، بلکه ممکن است منجر به عوارض جدی‌تر شوند. استفاده از مواد ناشناخته یا روش‌های غیربهداشتی می‌تواند عفونت را تشدید کند، باعث آسیب به بافت‌های حساس ناحیه مقعد (از جمله اسفنکترها) شود و روند درمان اصلی توسط پزشک را دشوارتر و پیچیده‌تر سازد. همچنین، اتکا به درمان‌های خانگی باعث تاخیر در مراجعه به پزشک و پیشرفت بیماری می‌شود. اگر دچار فیستول مقعدی هستید، هرگز از درمان‌های خانگی نامعتبر استفاده نکنید و در اسرع وقت به پزشک متخصص مراجعه نمایید.

رویکرد درمانی برای فیستول مقعدی پیشرفته و پیچیده

درمان فیستول مقعدی پیشرفته و پیچیده، مانند فیستول‌های چند شاخه، عود کننده، یا درگیر کننده بخش قابل توجهی از عضلات اسفنکتر، نیازمند تخصص و تجربه بالایی است. در این موارد، ممکن است نیاز به رویکردهای درمانی ترکیبی، چند مرحله‌ای یا استفاده از تکنیک‌های جراحی پیشرفته‌تر باشد. هدف اصلی در درمان فیستول‌های پیچیده، در کنار ریشه‌کن کردن بیماری، حفظ حداکثری عملکرد اسفنکترها برای جلوگیری از بی‌اختیاری است. ارزیابی دقیق با تصویربرداری پیشرفته و برنامه‌ریزی درمانی توسط تیمی مجرب در مدیریت این موارد حیاتی است.

مقایسه اجمالی روش‌های اصلی درمان فیستول مقعدی

برای درک بهتر تفاوت‌ها، در اینجا به مقایسه اجمالی روش‌های اصلی درمان فیستول مقعدی از جنبه‌های مختلف می‌پردازیم. توجه داشته باشید که این یک مقایسه کلی است و انتخاب روش درمان باید توسط پزشک متخصص و بر اساس شرایط خاص شما انجام شود.

این جدول تنها یک راهنمای کلی است. موفقیت هر روش به عوامل متعددی از جمله مهارت جراح/پزشک، انتخاب صحیح بیمار و رعایت مراقبت‌های پس از درمان بستگی دارد.

فرآیند انتخاب درمان مناسب برای فیستول مقعدی

فرآیند انتخاب درمان مناسب برای فیستول مقعدی یک تصمیم مشترک بین پزشک متخصص و بیمار است که بر اساس ارزیابی دقیق وضعیت بیمار و ویژگی‌های خاص فیستول او صورت می‌گیرد. این فرآیند معمولاً شامل مراحل زیر است:

1. معاینه کامل بالینی: پزشک با معاینه دقیق ناحیه مقعد، به دنبال یافتن دهانه‌های فیستول، بررسی مسیر آن و وضعیت اولیه عضلات اسفنکتر است.
2. بررسی نتایج تصویربرداری: پزشک نتایج سونوگرافی اندوآنال، MRI یا سایر روش‌های تصویربرداری انجام شده را بررسی می‌کند تا نقشه دقیقی از مسیر فیستول، شاخه‌های احتمالی و ارتباط آن با اسفنکترها به دست آورد.
3. ارزیابی وضعیت سلامت عمومی بیمار: بیماری‌های زمینه‌ای (مانند دیابت، بیماری‌های التهابی روده) و وضعیت سلامت عمومی بیمار در انتخاب روش بیهوشی و تصمیم‌گیری در مورد روش درمانی در نظر گرفته می‌شود.
4. بحث و گفتگو با بیمار: پزشک گزینه‌های درمانی موجود، مزایا و معایب هر روش، میزان موفقیت تخمینی، دوره نقاهت مورد انتظار و ریسک‌های احتمالی (به خصوص ریسک آسیب به اسفنکتر و بی‌اختیاری) را به طور کامل با بیمار در میان می‌گذارد. انتظارات و ترجیحات بیمار نیز در این مرحله مهم است.
5. تصمیم‌گیری نهایی: با در نظر گرفتن تمام این عوامل، پزشک و بیمار با هم در مورد بهترین و مناسب‌ترین روش درمان فیستول مقعدی تصمیم‌گیری می‌کنند. هدف همیشه انتخاب موثرترین روش برای ریشه‌کن کردن فیستول با کمترین ریسک آسیب به عملکرد طبیعی مقعد است.

مراقبت‌های ضروری پس از درمان فیستول مقعدی برای تسریع نقاهت

مراقبت‌های بعد از درمان فیستول مقعدی نقش مهمی در تسریع روند بهبودی، کاهش درد و ناراحتی و جلوگیری از عوارض دارند. دستورالعمل‌های دقیق مراقبتی ممکن است بسته به روش درمان فیستول مقعدی (جراحی باز، لیزر، ستون‌گذاری و …) متفاوت باشد، اما برخی اصول کلی وجود دارد که باید رعایت شوند:

• مدیریت درد: پزشک داروهای مسکن مناسب برای کنترل درد پس از عمل تجویز خواهد کرد. مصرف داروها طبق دستور پزشک ضروری است.
• رعایت بهداشت ناحیه: تمیز نگه داشتن ناحیه مقعد برای جلوگیری از عفونت مجدد حیاتی است. پس از هر بار اجابت مزاج، ناحیه را به آرامی با آب گرم و صابون ملایم شستشو دهید یا از دستمال‌های مرطوب بدون الکل استفاده کنید. خشک کردن ناحیه با ضربات آرام حوله تمیز توصیه می‌شود.
• پانسمان: در صورت نیاز، نحوه تعویض پانسمان و مواد مورد نیاز به شما آموزش داده خواهد شد.
• حمام سیتز (Sitz Bath): نشستن در وان آب گرم (آب تا لگن را بپوشاند) برای ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، چند بار در روز، می‌تواند به کاهش درد، تورم و تمیز نگه داشتن ناحیه کمک کند.
• جلوگیری از یبوست: مدفوع نرم و حجیم به بهبود ناحیه کمک می‌کند. مصرف رژیم غذایی پرفیبر (میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل)، نوشیدن مایعات فراوان و در صورت لزوم استفاده از ملین‌های نرم کننده مدفوع با توصیه پزشک ضروری است. از زور زدن هنگام اجابت مزاج پرهیز کنید.
• محدودیت فعالیت: بسته به وسعت جراحی یا روش درمانی، پزشک محدودیت‌هایی برای فعالیت‌های فیزیکی شما در نظر خواهد گرفت. از برداشتن اجسام سنگین و فعالیت‌های ورزشی شدید تا زمان بهبودی کامل خودداری کنید.
• پرهیز از نشستن طولانی‌مدت: نشستن طولانی‌مدت ممکن است فشار و درد در ناحیه را افزایش دهد. سعی کنید هر از گاهی وضعیت خود را تغییر دهید.
• ویزیت‌های پیگیری: حضور در کلیه ویزیت‌های پیگیری که توسط پزشک تعیین می‌شود، برای بررسی روند بهبود، کشیدن بخیه‌ها یا ستون (در صورت وجود) و تشخیص زودهنگام هرگونه مشکل یا عود احتمالی بسیار مهم است.

دوره بهبودی پس از درمان فیستول مقعدی می‌تواند از چند هفته تا چند ماه بسته به روش درمانی و پیچیدگی فیستول متفاوت باشد. صبور باشید و به دستورالعمل‌های پزشک خود به دقت عمل کنید.

چرا انتخاب یک مرکز تخصصی برای درمان فیستول مقعدی حیاتی است؟

چرا انتخاب یک مرکز تخصصی برای درمان فیستول مقعدی حیاتی است؟ پاسخ در دسترسی به دانش، تجربه و تجهیزات لازم برای ارائه بهترین نتایج درمانی است. درمان فیستول مقعدی، به خصوص انواع پیچیده آن، نیازمند تبحر و دقت فراوان است. جراح باید آناتومی پیچیده ناحیه مقعد و ارتباط فیستول با عضلات اسفنکتر را به خوبی بشناسد تا بتواند ضمن ریشه‌کن کردن بیماری، از آسیب به این عضلات و عارضه ناگوار بی‌اختیاری جلوگیری کند.

یک مرکز تخصصی برای درمان فیستول مقعدی، مانند کلینیک پارادایس، دارای ویژگی‌ها و مزایای زیر است:

• پزشکان فوق تخصص/متخصص با تجربه: پزشکان در این مراکز دارای تجربه و آموزش ویژه‌ای در زمینه بیماری‌های روده بزرگ، رکتوم و مقعد هستند و با انواع تکنیک‌های عمل فیستول مقعدی و درمان فیستول مقعدی بدون جراحی آشنایی کامل دارند.
• دسترسی به روش‌های تشخیصی پیشرفته: امکان استفاده از سونوگرافی اندوآنال، MRI و سایر ابزارهای تشخیصی پیشرفته برای نقشه‌برداری دقیق از مسیر فیستول وجود دارد.
• ارائه طیف کاملی از روش‌های درمانی: یک مرکز تخصصی می‌تواند متناسب با شرایط خاص هر بیمار، از میان طیف وسیعی از روش‌های درمانی (فیستولوتومی، ستون‌گذاری، لیفت، فلپ، لیزر، VAAFT و …) بهترین گزینه را انتخاب و ارائه دهد. این انعطاف‌پذیری برای موفقیت درمان، به خصوص در فیستول‌های پیچیده، بسیار مهم است.
• تمرکز بر حفظ عملکرد: پزشکان متخصص در این حوزه، اولویت اصلی را بر حفظ عضلات اسفنکتر مقعدی و جلوگیری از بی‌اختیاری قرار می‌دهند.
• مدیریت موارد پیچیده و عود کننده: فیستول‌های پیچیده و عود کننده نیازمند رویکردهای درمانی تخصصی و گاهی چند مرحله‌ای هستند که مدیریت آن‌ها در مراکز تخصصی با موفقیت بیشتری همراه است.
• تجهیزات به‌روز و تکنولوژی‌های نوین: استفاده از تجهیزات مدرن مانند دستگاه‌های لیزر پیشرفته برای درمان فیستول مقعدی بدون جراحی (FiLAC) و ابزار VAAFT در این مراکز رایج است.
• کاهش ریسک عوارض و عود: تجربه و تخصص پزشکان و امکانات مرکز به کاهش ریسک عوارض پس از عمل و همچنین کاهش احتمال عود بیماری کمک می‌کند.

با انتخاب یک مرکز تخصصی برای درمان فیستول مقعدی، شما اطمینان حاصل می‌کنید که تحت مراقبت بهترین متخصصان و با استفاده از به‌روزترین روش‌ها درمان می‌شوید که شانس موفقیت را به حداکثر می‌رساند.

انواع رایج فیستول مقعدی

فیستول‌ها بر اساس مسیری که نسبت به عضلات اسفنکتر مقعدی (عضلات حلقوی کنترل کننده خروج مدفوع) طی می‌کنند، طبقه‌بندی می‌شوند. شناخت این مسیر برای پزشک در انتخاب روش درمان فیستول مقعدی بسیار حیاتی است. انواع اصلی عبارتند از:

1. فیستول سطحی (Superficial): این نوع فیستول پایین‌تر از عضلات اسفنکتر قرار دارد و ساده‌ترین نوع محسوب می‌شود. مسیر آن از مجرای مقعدی شروع شده و بدون درگیر کردن عضلات اسفنکتر، به پوست اطراف مقعد ختم می‌شود. درمان این نوع معمولاً با روش فیستولوتومی همراه است که ریسک آسیب به اسفنکتر در آن بسیار پایین است.
2. فیستول بین‌اسفنکتری (Intersphincteric): شایع‌ترین نوع فیستول است که مسیر آن از فضای بین دو عضله اسفنکتر داخلی و خارجی مقعد عبور می‌کند و سپس به پوست اطراف مقعد می‌رسد. این نوع فیستول در ۸۰ تا ۹۰ درصد موارد فیستول‌ها دیده می‌شود.
3. فیستول ترانس‌اسفنکتری (Transsphincteric): مسیر این فیستول از هر دو عضله اسفنکتر داخلی و خارجی عبور می‌کند. این نوع نسبت به انواع سطحی و بین‌اسفنکتری پیچیده‌تر است و درمان آن نیازمند دقت بیشتری برای حفظ عملکرد اسفنکتر و جلوگیری از بی‌اختیاری است. ستون‌گذاری یا روش‌های حفظ اسفنکتر مانند LIFT اغلب برای این نوع استفاده می‌شوند.
4. فیستول سوپراسفنکتری (Suprasphincteric): مسیر این فیستول از بالای عضلات اسفنکتر عبور کرده و سپس به سمت پایین و پوست اطراف مقعد باز می‌شود. این نوع نسبتاً نادر و پیچیده است و درمان آن چالش‌برانگیز محسوب می‌شود.
5. فیستول اکستراسفنکتری (Extrasphincteric): نادرترین نوع است که مسیر آن از خارج از عضلات اسفنکتر مقعدی شروع شده و معمولاً ناشی از مشکلاتی در لگن (مانند بیماری کرون یا تروما) است که به مقعد ارتباط پیدا کرده است. این نوع پیچیده‌ترین حالت است.

شناخت دقیق نوع و مسیر فیستول از طریق معاینه و تصویربرداری، اولین و مهم‌ترین گام در برنامه‌ریزی درمان فیستول مقعدی موثر و موفق است.

علل ایجاد فیستول مقعدی چیست و چه علائمی دارد؟

در این قسمت بررسی می‌کنیم که علل ایجاد فیستول مقعدی چیست و بیماران معمولاً چه علائمی را تجربه می‌کنند. همانطور که اشاره شد، شایع‌ترین علت فیستول مقعدی در زنان و مردان، عفونت در غدد کوچک مقعدی و تشکیل آبسه مقعدی در نتیجه آن است. این آبسه‌ها در نزدیکی مقعد شکل می‌گیرند و در صورت عدم تخلیه کامل یا درمان نشدن صحیح، می‌توانند به سمت پوست سوراخ شده و مسیر فیستول را ایجاد کنند. حتی پس از تخلیه آبسه نیز، احتمال باقی ماندن مسیر فیستول وجود دارد.

سایر علل کمتر شایع ایجاد فیستول مقعدی عبارتند از:

• بیماری‌های التهابی روده (Inflammatory Bowel Disease – IBD): بیماری‌هایی مانند کرون و کولیت اولسراتیو می‌توانند باعث ایجاد فیستول در ناحیه مقعد شوند. فیستول‌های ناشی از بیماری کرون اغلب پیچیده‌تر و با درمان دشوارتر هستند.
• عفونت‌ها: عفونت‌های خاصی مانند سل یا برخی عفونت‌های قارچی (نادر) نیز می‌توانند باعث ایجاد فیستول شوند.
• تروما و آسیب: آسیب به ناحیه مقعد یا لگن می‌تواند زمینه‌ساز تشکیل فیستول باشد.
• عوارض جراحی: در موارد نادر، جراحی‌های قبلی در ناحیه مقعد یا لگن ممکن است منجر به تشکیل فیستول شوند.
• پرتودرمانی: افرادی که تحت پرتودرمانی برای سرطان‌های ناحیه لگن قرار گرفته‌اند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ایجاد فیستول باشند.

علل ایجاد فیستول مقعدی در زنان و مردان اغلب مشابه است و بیشتر موارد ناشی از آبسه‌های عفونی غدد مقعدی هستند. با این حال، برخی مطالعات ممکن است تفاوت‌های جزئی در شیوع بر اساس جنسیت یا فاکتورهای ریسک زمینه‌ای مانند بیماری‌های التهابی روده نشان دهند. اشاره به “علت فیستول مقعدی در زنان” و “علت فیستول مقعدی در مردان” به طور کلی به همین علل رایج بازمی‌گردد و تفاوت‌های اساسی در مکانیسم ایجاد بین دو جنس وجود ندارد، مگر اینکه بیماری زمینه‌ای خاصی مطرح باشد که شیوع متفاوتی در زنان و مردان دارد.

علائم فیستول مقعدی؛ چه زمانی نیاز به مراجعه به پزشک است؟

شناخت علائم فیستول مقعدی برای تشخیص زودهنگام و اقدام به درمان فیستول مقعدی بسیار مهم است. علائم معمولاً شامل موارد زیر هستند:

• درد در ناحیه مقعد: این درد ممکن است مداوم یا متناوب باشد و اغلب با نشستن، حرکت روده یا سرفه بدتر می‌شود. شدت درد می‌تواند متفاوت باشد.
• تورم و قرمزی در اطراف مقعد: این نشانه‌ها معمولاً در محل دهانه خارجی فیستول یا در مسیر آن دیده می‌شوند.
• خروج ترشحات: شایع‌ترین علامت، خروج ترشحات از دهانه خارجی فیستول بر روی پوست اطراف مقعد است. این ترشحات می‌تواند شامل چرک، خونابه، خون تازه یا مایع بدبو باشد. این ترشحات معمولاً لباس زیر را آلوده می‌کنند.
• خارش و تحریک پوست: ترشحات مداوم می‌تواند باعث خارش، سوزش و تحریک پوست حساس اطراف مقعد شود.
• تب: در صورتی که فیستول همراه با آبسه فعال باشد، ممکن است بیمار دچار تب و لرز شود.
• احساس ناخوشی عمومی: در برخی موارد، به خصوص با عفونت فعال، بیمار ممکن است احساس خستگی و ناخوشی عمومی داشته باشد.

اگر هر یک از این علائم فیستول مقعدی را تجربه می‌کنید، به خصوص اگر ترشح یا درد مداوم در اطراف مقعد دارید، نیاز به مراجعه به پزشک متخصص (جراح روده بزرگ و مقعد یا جراح عمومی با تجربه) دارید. خوددرمانی یا به تعویق انداختن مراجعه به پزشک می‌تواند وضعیت را پیچیده‌تر کند.

آیا فیستول مقعدی خطرناک است؟ اهمیت تشخیص دقیق پیش از درمان

ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که آیا فیستول مقعدی خطرناک است؟ در پاسخ باید گفت که اگرچه فیستول مقعدی معمولاً یک بیماری تهدید کننده حیات نیست، اما یک بیماری جدی است که بدون درمان فیستول مقعدی مناسب می‌تواند منجر به عوارض جدی و کاهش شدید کیفیت زندگی شود. بنابراین، جدی گرفتن این عارضه و مراجعه به پزشک متخصص بسیار حائز اهمیت است.

عوارض احتمالی عدم درمان فیستول مقعدی یا درمان ناکافی عبارتند از:

• عفونت‌های مکرر و شدید: مسیر فیستول یک راه ارتباطی برای ورود باکتری‌ها است و می‌تواند منجر به آبسه‌های مکرر و عفونت‌های جدی‌تر در بافت‌های اطراف شود.
• گسترش عفونت: در موارد نادر، عفونت می‌تواند به بافت‌های عمیق‌تر لگن گسترش یابد.
• درد مزمن: بدون درمان، درد ناشی از فیستول می‌تواند مزمن و طاقت‌فرسا شود.
• تخریب تدریجی اسفنکترها: عفونت مزمن یا جراحی‌های نامناسب و مکرر می‌تواند به عضلات کنترل کننده مقعد آسیب رسانده و منجر به بی‌اختیاری (عدم کنترل خروج گاز یا مدفوع) شود.
• افزایش پیچیدگی فیستول: با گذشت زمان، ممکن است فیستول شاخه‌های جدیدی پیدا کند و مسیرهای پیچیده‌تری را تشکیل دهد که درمان فیستول مقعدی پیشرفته را دشوارتر می‌کند.
• احتمال بدخیمی: در موارد بسیار نادر و طولانی مدت، به خصوص در فیستول‌های ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای مزمن مانند کرون، احتمال تغییرات بدخیم در مسیر فیستول وجود دارد.

اهمیت تشخیص دقیق پیش از درمان

برای ارائه بهترین درمان فیستول مقعدی، تشخیص دقیق پیش از درمان حیاتی است. پزشک متخصص با معاینه فیزیکی ناحیه مقعد، سعی در پیدا کردن دهانه داخلی و خارجی فیستول و لمس مسیر آن دارد. با این حال، برای تعیین دقیق مسیر فیستول، شاخه‌های احتمالی آن و وضعیت عضلات اسفنکتر مقعدی (که برای برنامه‌ریزی جراحی حفظ اسفنکتر بسیار مهم است)، از روش‌های تشخیصی تکمیلی استفاده می‌شود. این روش‌ها عبارتند از:

1. سونوگرافی اندوآنال (Endoanal Ultrasound): یک روش تصویربرداری با استفاده از پروب سونوگرافی مخصوص که وارد مجرای مقعد می‌شود و تصویر دقیقی از اسفنکترها و مسیر فیستول ارائه می‌دهد.
2. ام‌آر‌آی لگن (Pelvic MRI): تصویربرداری رزونانس مغناطیسی، تصاویری با جزئیات بالا از ناحیه لگن و مقعد ارائه می‌دهد و برای تشخیص فیستول‌های پیچیده، شاخه‌های آن و ارتباط آن با سایر ساختارها بسیار مفید است.
3. فیستولوگرافی (Fistulography): در این روش، ماده حاجب از طریق دهانه خارجی فیستول تزریق می‌شود و با استفاده از اشعه ایکس، مسیر فیستول مشخص می‌گردد.
4. معاینه تحت بیهوشی (Examination Under Anesthesia – EUA): در برخی موارد، برای ارزیابی دقیق‌تر مسیر فیستول و دهانه داخلی آن، پزشک نیاز به معاینه بیمار تحت بیهوشی دارد. این روش به خصوص در فیستول‌های پیچیده یا دردناک کاربرد دارد.

تشخیص دقیق با استفاده از این ابزارها به پزشک کمک می‌کند تا پیچیدگی فیستول را ارزیابی کرده و مناسب‌ترین و کم‌خطرترین روش درمان فیستول مقعدی را با هدف ریشه‌کن کردن بیماری و در عین حال حفظ عملکرد اسفنکترها انتخاب نماید.

سوالات متداول

آیا فیستول مقعدی بدون جراحی درمان می‌شود؟

درمان قطعی فیستول مقعدی در اغلب موارد نیازمند مداخله پزشکی است. روش‌های درمان فیستول مقعدی بدون جراحی یا کم تهاجمی مانند لیزر (FiLAC) یا تزریق چسب فیبرین برای انواع خاصی از فیستول‌ها (معمولاً ساده‌تر) قابل استفاده هستند و در صورت انتخاب صحیح بیمار و روش، می‌توانند موفقیت‌آمیز باشند. با این حال، همه فیستول‌ها کاندید این روش‌ها نیستند و گاهی روش‌های جراحی لازم است.

بهترین روش درمان فیستول مقعدی چیست؟

“بهترین” روش درمان فیستول مقعدی یک روش واحد برای همه بیماران نیست. مناسب‌ترین روش بستگی به نوع، پیچیدگی، محل فیستول و وضعیت عضلات اسفنکتر و همچنین شرایط عمومی بیمار دارد. پزشک متخصص پس از معاینه و بررسی نتایج تصویربرداری، بهترین گزینه را به شما پیشنهاد خواهد داد.

آیا عمل فیستول مقعدی دردناک است؟

عمل فیستول مقعدی تحت بیهوشی انجام می‌شود و در حین جراحی دردی احساس نمی‌شود. پس از جراحی، ممکن است مقداری درد و ناراحتی وجود داشته باشد که با داروهای مسکن تجویز شده توسط پزشک قابل کنترل است. روش‌های کم تهاجمی‌تر مانند لیزر معمولاً با درد کمتری نسبت به جراحی‌های باز همراه هستند.

دوره نقاهت پس از درمان فیستول چقدر است؟

دوره نقاهت بسته به روش درمان متفاوت است. پس از روش‌های کم تهاجمی مانند لیزر یا تزریق چسب، دوره نقاهت معمولاً کوتاه‌تر (چند روز تا چند هفته) است. پس از جراحی‌های باز مانند فیستولوتومی یا فلپ، دوره نقاهت ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد تا زخم به طور کامل ترمیم شود. در روش ستون‌گذاری تراشنده نیز، روند درمان و التیام تدریجی است.

آیا فیستول مقعدی پس از درمان ممکن است عود کند؟

بله، درصدی احتمال عود فیستول مقعدی پس از درمان وجود دارد. میزان عود بستگی به عوامل مختلفی از جمله نوع فیستول، روش درمانی انتخاب شده، مهارت جراح و رعایت مراقبت‌های پس از درمان دارد. در برخی موارد (مانند فیستول‌های ناشی از بیماری کرون)، احتمال عود بالاتر است. به همین دلیل، پیگیری منظم پس از درمان اهمیت زیادی دارد.