فیستول‌ها، مجاری غیرطبیعی هستند که با ایجاد ارتباطات ناخواسته بین ارگان‌ها، رگ‌ها یا بافت‌ها که به طور طبیعی از هم جدا هستند، می‌توانند باعث مشکلات و عوارض متعددی از جمله عفونت‌های مکرر، درد مزمن، نشت ترشحات آزاردهنده و اختلال در عملکرد طبیعی بدن برای بیماران شوند. شناخت دقیق انواع فیستول مقعدی، که به دلیل شیوع بالا و پیچیدگی‌های احتمالی‌شان اهمیت ویژه‌ای دارند، و آشنایی با روشهای موثر درمان فیستول متناسب با هر نوع، برای مدیریت صحیح این عارضه، بهبود کیفیت زندگی بیماران و جلوگیری از پیامدهای جدی‌تر از اهمیت بالایی برخوردار است.
این مقاله با هدف ارائه اطلاعات جامع و به‌روز، به بررسی کامل طیف وسیعی از انواع مختلف فیستول در نقاط گوناگون بدن، علل شایع و کمتر شایع ایجاد آن‌ها، روشهای نوین و دقیق تشخیص با ابزارهای مختلف و همچنین پیامدها و عوارض احتمالی همراه با فیستول‌ها می‌پردازد. برای دریافت مشاوره تخصصی، تشخیص دقیق شرایط شما و بهره‌مندی از گزینه‌های درمانی پیشرفته و متناسب با نیازهای فردی، توصیه می‌شود به کلینیک پارادایس مراجعه نمایید.
بررسی انواع فیستول مقعدی
فیستول یک مجرای غیرطبیعی است که دو ارگان، رگ یا بافت را که به طور طبیعی به هم متصل نیستند، به هم وصل می‌کند. بررسی انواع فیستول مقعدی نشان می‌دهد که این مجاری غیرطبیعی می‌توانند در نقاط مختلف بدن و بین ارگان‌های گوناگون شکل بگیرند و بر اساس محل تشکیل، ارگان‌های درگیر، و علت ایجاد طبقه‌بندی می‌شوند.
از رایج‌ترین انواع می‌توان به فیستول‌های مقعدی که بین روده و پوست اطراف مقعد ایجاد می‌شوند، فیستول‌های روده‌ای (مانند فیستول‌های روده‌ای-پوستی) که بین بخش‌های مختلف روده یا بین روده و پوست شکل می‌گیرند، و فیستول‌های واژینال که بین واژن و ارگان‌های مجاور مانند مثانه یا روده ایجاد می‌شوند، اشاره کرد.
همچنین، فیستول‌ها می‌توانند داخلی باشند، یعنی بین دو ارگان داخلی ایجاد شوند، یا خارجی باشند که یک دهانه روی پوست دارند. شناخت دقیق نوع فیستول برای تشخیص صحیح و تعیین بهترین رویکرد درمانی ضروری است؛ روش‌هایی نظیر لیزر فیستول یا جراحی‌های سنتی دیگر بسته به نوع فیستول و ویژگی‌های آن انتخاب می‌شوند.
| نام فیستول | ارتباط بین | انواع فیستول مقعدی |
| فیستول مقعدی | روده و پوست اطراف مقعد | خارجی |
| فیستول روده‌ای | بخش‌های مختلف روده یا بین روده و پوست | داخلی یا خارجی |
| فیستول روده‌ای-پوستی | روده و پوست | خارجی |
| فیستول واژینال | واژن و ارگان‌های مجاور (مانند مثانه یا روده) | داخلی |
| فیستول داخلی | دو ارگان داخلی | داخلی |
| فیستول خارجی | یک ارگان داخلی و سطح پوست | خارجی |
فیستول رکتوم
یکی ار انواع فیستول مقعدی رکتوم است. فیستول رکتوم (که اغلب به آن فیستول مقعدی نیز گفته می‌شود) یک مجرای غیرطبیعی است که معمولاً بین قسمت پایانی روده بزرگ (رکتوم یا کانال مقعدی) و پوست اطراف مقعد ایجاد می‌شود. این نوع فیستول غالباً در پی عفونت و آبسه در یکی از غدد کوچک موجود در کانال مقعدی شکل می‌گیرد؛ پس از تخلیه آبسه (خودبخود یا با جراحی)، ممکن است مجرایی باقی بماند که عفونت را از غده اولیه به سطح پوست هدایت کند.
علائم شایع آن شامل درد، تورم، خروج ترشحات چرکی یا خونی از دهانه خارجی روی پوست، و تحریک پوست اطراف مقعد است. برخلاف برخی عفونت‌ها، فیستول‌های رکتوم معمولاً خود به خود بهبود نمی‌یابند و برای درمان قطعی اغلب نیاز به مداخله جراحی دارند تا مجرای فیستول بسته شود.
فیستول بین الرحمی
در اصطلاحات پزشکی استاندارد، عبارت “فیستول بین الرحمی” به معنای ایجاد ارتباط غیرطبیعی بین دو رحم (Uterus) تعریف نمی‌شود، چرا که رحم یک ارگان منفرد است (در موارد طبیعی). با این حال، ممکن است منظور از این عبارت، فیستول‌هایی باشد که در ناحیه لگن و در ارتباط با رحم یا ارگان‌های نزدیک آن در دستگاه تناسلی یا ادراری زنان ایجاد می‌شوند.
این نوع از انواع فیستول مقعدی در این ناحیه شامل فیستول‌هایی هستند که بین واژن و ارگان‌های مجاور مانند مثانه (فیستول وزیکوواژینال)، رکتوم (فیستول رکتوواژینال)، یا حتی گاهی بین رحم و مثانه (فیستول وزیکوتروسین) ایجاد می‌شوند. این فیستول‌ها اغلب در اثر عوارض جراحی‌های لگنی، زایمان‌های دشوار، رادیوتراپی، عفونت‌ها یا بیماریهای التهابی ایجاد می‌شوند. تشخیص و درمان دقیق این نوع فیستول‌ها برای رفع علائم آزاردهنده و جلوگیری از عوارض بعدی بسیار مهم است.
نکات مهم فیستول‌های مرتبط با رحم و ارگان‌های لگنی در زنان
- عبارت “فیستول بین الرحمی” در اصطلاحات پزشکی استاندارد متداول نیست، زیرا رحم یک ارگان منفرد است.
- منظور از این عبارت احتمالاً فیستول‌هایی است که در ناحیه لگن و در ارتباط با رحم یا ارگان‌های نزدیک آن در دستگاه تناسلی یا ادراری زنان ایجاد می‌شوند.
- انواع شایع‌تر فیستول در این ناحیه، ارتباطاتی بین واژن و ارگان‌های مجاور مانند مثانه (فیستول وزیکوواژینال)، رکتوم (فیستول رکتوواژینال)، یا گاهی بین رحم و مثانه (فیستول وزیکوتروسین) هستند.
- این فیستول‌ها غالباً ناشی از عوارض جراحی‌های لگنی، زایمان‌های دشوار، رادیوتراپی، عفونت‌ها یا بیماریهای التهابی زمینه‌ای ایجاد می‌شوند.
- تشخیص و درمان دقیق این نوع فیستول‌ها برای کنترل علائم و جلوگیری از عوارض بعدی ضروری است.
فیستول های شریانی وریدی
یکی دیگر از انواع فیستول مقعدی ، شریانی وریدی است. فیستول شریانی-وریدی (AVF) یک ارتباط غیرطبیعی است که مستقیماً بین یک شریان (سرخرگ) و یک ورید (سیاهرگ) ایجاد می‌شود و در نتیجه خون از شریان پرفشار بدون عبور از شبکه مویرگی وارد ورید کم‌فشار می‌گردد. این انحراف در جریان خون می‌تواند باعث افزایش فشار ورید، گشاد شدن آن، افزایش بار کاری قلب و در برخی موارد کاهش خون‌رسانی به بافت‌های پایین‌تر از فیستول شود.
فیستول‌های شریانی-وریدی می‌توانند مادرزادی باشند یا در اثر عواملی مانند ضربه، عوارض اقدامات پزشکی یا به صورت عمدی و جراحی برای اهداف درمانی، به‌ویژه ایجاد دسترسی عروقی برای انجام همودیالیز در بیماران کلیوی، ایجاد شوند. بنابراین، پیامدهای آن‌ها متفاوت بوده و از عوارض نیازمند درمان فوری تا نقش حیاتی و نجات‌بخش در روند درمانی بیماران مزمن متغیر است.
فیستول های گوارشی
فیستول های گوارشی مجاری غیرطبیعی هستند که بین قسمتی از دستگاه گوارش (مانند معده، روده کوچک، روده بزرگ یا رکتوم) و ارگان دیگری یا سطح پوست ایجاد می‌شوند. این فیستول‌ها می‌توانند بین دو بخش مختلف از خود دستگاه گوارش (مانند روده به روده)، یا بین دستگاه گوارش و ارگان‌های مجاور مانند مثانه، واژن یا سایر بخش‌های شکمی، و یا بین دستگاه گوارش و پوست (فیستول‌های خارجی یا روده‌ای-پوستی) ارتباط برقرار کنند.
پیامد اصلی آن‌ها نشت محتویات گوارشی (مانند آنزیم‌ها، اسید یا مدفوع) به نواحی غیرطبیعی است که می‌تواند منجر به عفونت، آبسه، تحریک شدید پوست اطراف، سوءتغذیه و مشکلات متابولیکی شود. علل شایع ایجاد فیستول‌های گوارشی شامل عوارض جراحی‌های شکمی (به‌ویژه در محل بخیه‌ها یا آناستوموز)، بیماریهای التهابی روده (به‌خصوص بیماری کرون)، عفونت‌ها، رادیوتراپی و بدخیمی‌ها هستند. تشخیص و مدیریت این فیستول‌ها به دلیل پیچیدگی و تأثیرات سیستمیکشان نیازمند رویکرد تخصصی است.
نکات مهم فیستول مقعدی گوارشی
- فیستول‌هایی که بین دو بخش مختلف از خود دستگاه گوارش ایجاد می‌شوند (به عنوان فیستول‌های داخلی شناخته می‌شوند، مانند روده به روده).
- فیستول‌هایی که بین دستگاه گوارش و ارگان‌های مجاور مانند مثانه، واژن یا سایر بخش‌های شکمی ایجاد می‌شوند.
- فیستول‌هایی که بین دستگاه گوارش و پوست ایجاد می‌شوند (که به آن‌ها فیستول‌های خارجی یا روده‌ای-پوستی گفته می‌شود).
علت وجود انواع فیستول مقعدی
علت وجود انواع فیستول مقعدی به عوامل زمینه‌ای متعددی بستگی دارد که منجر به ایجاد این مجاری غیرطبیعی در نقاط مختلف بدن می‌شوند. یکی از دلایل اصلی، عفونت‌ها و التهاب مزمن است؛ به‌خصوص آبسه‌ها که پس از تخلیه، مجرایی باقی می‌گذارند، یا بیماریهای التهابی مانند کرون که باعث آسیب بافتی و تشکیل فیستول می‌شوند. همچنین، ضربه‌ها و آسیب‌های نافذ، عوارض جانبی جراحی‌ها (مانند نشت در محل اتصال بافت‌ها) یا مداخلات پزشکی و آسیب ناشی از پرتو درمانی، می‌توانند در ایجاد فیستول نقش داشته باشند.
بیماریهای خاصی مانند برخی بدخیمی‌ها که به بافت‌های مجاور تهاجم می‌کنند، نیز می‌توانند منجر به تشکیل فیستول شوند. در برخی موارد نادر نیز فیستول‌ها به صورت مادرزادی ناشی از نقص در تکامل جنینی وجود دارند. بنابراین، تنوع در علل، توضیح‌دهنده طیف گسترده انواع فیستول‌ها در ارگان‌ها و نواحی مختلف بدن است و شناسایی علت زمینه‌ای برای تشخیص و درمان صحیح اهمیت بسزایی دارد.
براساس اطلاعات موسسه پزشکی niddk.nih
شایع‌ترین علت ایجاد فیستول‌های روده بزرگ (کولون)، جراحی‌های شکمی است. بیماری‌هایی که باعث التهاب مزمن در دستگاه گوارش می‌شوند، مانند بیماری کرون و بیماری دیورتیکولار (دیورتیکولیت)، نیز از دلایل مهم تشکیل فیستول محسوب می‌شوند. سایر علل ایجاد این نوع فیستول شامل سرطان، پرتو درمانی (رادیوتراپی)، و آسیب یا تروما به ناحیه شکم هستند.
تشخیص انواع فیستول مقعدی
تشخیص انواع فیستول مقعدی، در واقع پاسخی دقیق به این سوال است که ماهیت، مسیر و ویژگی‌های این فیستول چیست. این فرآیندی حیاتی و چندوجهی با هدف شناسایی دقیق محل شروع (دهانه داخلی) و پایان مجرا (دهانه خارجی یا اتصال به ارگان دیگر)، ترسیم مسیر کامل، تعیین تعداد انشعابات، و همچنین بررسی پیچیدگی ساختار فیستول و کشف علت زمینه‌ای ایجاد آن است.
این فرآیند معمولاً با شرح حال‌گیری دقیق از بیمار در مورد زمان شروع علائم، نوع و میزان ترشحات (چرکی، خونی، مدفوعی، ادراری)، وجود درد، و سابقه بیماریهای مرتبط (مانند بیماریهای التهابی روده یا دیابت) یا جراحی‌های قبلی در ناحیه آغاز می‌شود. به دنبال آن، معاینه فیزیکی توسط پزشک شامل بررسی بصری دقیق ناحیه، لمس منطقه، و انجام معاینات داخلی تخصصی صورت می‌گیرد تا سرنخ‌های اولیه به دست آید.
برای تجسم دقیق مسیر فیستول که غالباً در عمق بافت‌ها یا بین ارگان‌ها پنهان است و با معاینه ساده قابل مشاهده نیست، روشهای تصویربرداری پیشرفته نقش کلیدی ایفا می‌کنند. MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) به دلیل وضوح بسیار بالا در نمایش بافت‌های نرم و توانایی نقشه‌برداری سه‌بعدی، اغلب به عنوان بهترین روش مطرح است. سی‌تی اسکن، اولتراسوند (سونوگرافی)، به خصوص انواع داخلی آن مانند سونوگرافی اندوآنال، و روش قدیمی‌تر فیستولوگرافی نیز بسته به شرایط برای تشخیص و نقشه‌برداری دقیق فیستول به کار می‌روند.
عوارض و خطرات انواع فیستول مقعدی
وجود انواع فیستول مقعدی با مجموعه‌ای از عوارض فیستول مقعدی همراه است که بسته به محل، اندازه، علت و ارگان‌های درگیر متفاوت خواهد بود. یکی از شایع‌ترین پیامدها، خطر بالای عفونت و تشکیل آبسه‌های مکرر در مسیر فیستول است که در موارد شدید می‌تواند منجر به سپتی سمی (عفونت منتشر در خون) و وضعیت‌های تهدیدکننده حیات شود.
نشت مداوم محتویات غیرطبیعی از طریق مجرای فیستول (مانند مواد گوارشی، ادرار یا چرک) باعث التهاب شدید، درد مزمن و آسیب بافت‌های اطراف، به‌خصوص پوست، می‌گردد که می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد. در فیستول‌های بزرگ یا آن‌هایی که بخش‌های مهمی از دستگاه گوارش را درگیر می‌کنند، سوءجذب مواد مغذی، کم‌آبی شدید و عدم تعادل الکترولیتی از جمله خطرات جدی محسوب می‌شوند.
همچنین، فیستول‌ها می‌توانند با اختلال در عملکرد ارگان‌های مجاور (مانند بی‌اختیاری مدفوع یا ادرار در فیستول‌های لگنی) و کاهش قابل توجه کیفیت زندگی بیمار به دلیل درد، ترشح مداوم، بو و نیاز به مراقبت‌های پیچیده همراه باشند. عدم درمان به موقع می‌تواند منجر به مزمن شدن مشکل، آسیب‌های دائمی و افزایش پیچیدگی درمان شود.
نتیجه‌گیری
در پایان، همانطور که بررسی شد انواع فیستول مقعدی بررسی شد. فیستول‌ها عارضه‌ای متنوع با علل زمینه‌ای گوناگون هستند که می‌توانند در نقاط مختلف بدن ایجاد شده و پیامدهای متفاوتی داشته باشند. از فیستول‌های شایع مقعدی و گوارشی گرفته تا انواع پیچیده‌تر مانند فیستول‌های شریانی-وریدی یا لگنی، تشخیص دقیق نوع و علت فیستول برای انتخاب مؤثرترین راه درمان ضروری است. عوارضی نظیر عفونت، درد، و اختلال در عملکرد ارگان‌ها اهمیت رسیدگی به موقع به این عارضه را دوچندان می‌کند. بنابراین، در صورت مشاهده علائم مشکوک، مراجعه به پزشک متخصص برای تشخیص و دریافت برنامه درمانی مناسب حیاتی است.
سوالات متداول
فیستول چیست؟
فیستول یک مجرای غیرطبیعی است که دو ارگان، رگ یا بافت را که به طور طبیعی به هم متصل نیستند، به هم وصل می‌کند. این مجاری می‌توانند در نقاط مختلف بدن ایجاد شوند.
رایج‌ترین انواع فیستول مقعدی کدامند؟
از رایج‌ترین انواع فیستول مقعدی می‌توان به فیستول‌های مقعدی، فیستول‌های روده‌ای (شامل روده‌ای-پوستی) و فیستول‌های واژینال اشاره کرد. همچنین فیستول‌ها به دو دسته کلی داخلی و خارجی نیز طبقه‌بندی می‌شوند.
علت ایجاد انواع فیستول مقعدی چیست؟
فیستول‌ها به دلایل مختلفی ایجاد می‌شوند که شایع‌ترین آن‌ها شامل عفونت و آبسه، بیماریهای التهابی (مانند کرون)، عوارض جراحی‌ها یا مداخلات پزشکی، ضربه، پرتو درمانی و در موارد نادر، عوامل مادرزادی هستند.
فیستول چه عوارض و خطراتی دارد؟
وجود فیستول می‌تواند منجر به عوارضی مانند عفونت و آبسه‌های مکرر، نشت ترشحات آزاردهنده، درد مزمن، آسیب به بافت‌های اطراف، سوءجذب، کم‌آبی و در موارد شدید، سپتی سمی یا اختلال در عملکرد ارگان‌های درگیر شود.